Avukatların Hazırladığı Elektrik Tedarik Sözleşmelerinin Hukuka Aykırılığı
Enerjimagazin-Tüketici elde ettiği sınırlı bütçesiyle sınırsız ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırken gelişen elektrik sektörü ile birlikte birçok sorunla da karşı karşıya kalmıştır. Tüketicilerin elektrik hizmeti alması esnasında yeterli bilgiye sahip olmamaları, sözleşmeleri dikkatli okumamaları lisans sahibi elektrik şirketleri tarafından itina ile suistimal edilmiştir.
Bu da yetmezmiş gibi yeni nesil avukatların zayıf durumda olan tüketicilerin bilinçsiz olmasından yola çıkarak elektrik sektöründeki aklınıza gelebilecek tüm riskleri ve maliyetleri karşı tarafa yükleyen sözleşmeler hazırlamaları kendilerini yetiştiren bu ülkeye ihanettir diye düşünüyorum. Çalıştığınız şirketin çıkarlarını korumak isteyebilirsiniz ancak altta kalanın canı çıksın zihniyeti etik değerlere sığmaz. Bu ülkenin eğitim kurumları ve onları yetiştiren eğitimcilerin böyle bir hukuk eğitimi vermediklerini düşünüyorum.
insan sadece başlığı okuyunca “Böyle iş mi olur arkadaş?” diyor. Ancak bal gibi de oluyor. istisnaları ayrı tutmak gerek ancak aklınıza gelebilecek en büyük şirketten en küçüğüne hepsinin sözleşmesinde haksız şartlar bulunuyor. istisna dediğimiz sayıda bir iki taneyi geçmeyecektir. Bu istisnaların olduğunu bildiğimden böyle demiyorum. Ülkemiz tedarikçi vicdanının bu kadar yozlaşmamasını umduğumdan böyle yazdım.
Not: Hemen avukatlık mesleğini savunmaya kalkacak duyarlı avukatlar olacaktır. Hemen hatırlatayım. Bunları yapan ben değil; meslektaşlarınız. Önce öz eleştiri!
Elektrik sözleşmelerindeki haksız şartların neler olduklarını anlatalım; belki birileri de bu vesile ile utanır.
Aşağıda yer alan sonuçları hedefleyen veya bu sonuçları doğuran şartlar, haksız şarttır.
Tedarikçinin bir işlemi veya ihmali nedeniyle, tüketicinin maddi zarara uğraması halinde, sözleşmeyi düzenleyenin yasal sorumluluğunu kaldıran veya sınırlayan şartlar.
ÖRN: Özel bir tedarikçi üzerinden elektrik kullanıyorsunuz. Sözleşmenizin otomatik uzamaması için tedarikçinize bildirimde bulundunuz. Yeni tedarikçiniz ile sözleşme imzaladınız ve yeni tedarikçinize geçmek için bekliyorsunuz. Yeni tedarikçinizin güzide operasyon elemanı sizi PYS üzerinden talep etmeyi unuttu. işte şimdi yandınız. Serbest tüketici iseniz dağıtım sistemine düştünüz ve elektriğiniz kesilmemesi için devlet güvencesi olan son kaynak tedarikine geçtiniz. Normal şartlarda yazılı olarak 15 gün içinde sözleşmeye davet edilirsiniz. Bunu yapmadığınız takdirde de elektriğiniz kesilir. Kötü ihtimal ise (bu olay sıklıkla yaşanmıştır) sözleşmesi elektrik kullanmaktan kaçak elektrik cezası ödersiniz. Mevzuatta böyle bir uygulama yoktur. Ancak dağıtım şirketi keyfi uygulamalarda bulunabiliyor. Mağdur olan kim? Tüketici! Sorumlusu kim? Tedarikçi! Ancak bundan sebep hiçbir hak talep edemezsiniz.
•Tedarikçinin, sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerinden herhangi birini tamamen veya kısmen ifa etmemesi veya ayıplı ifa etmesi halinde, tüketici ortaya konulan ayıplı hizmeti gerekçe göstererek sözleşmesini fesih edemez.
ÖRN: imzayı bir kere attınız mı tedarikçinin şefkatli kollarına kalırsınız.
•Sözleşmeyi düzenleyenin, sadece kendisi tarafından belirlenen koşullarda yükümlülüklerini yerine getireceği, buna karşılık tüketicinin her durumda yükümlü tutulduğu şartlar.
ÖRN: Damga vergisi tedarikçi tarafından ödenmese ama yine de tüketiciye yüklense, PTF fiyatları hep düşse ama asla aşırı yükselmese; doğalgaza hiç bindirme gelmese ama hep indirim gelse, YEKDEM sıfır bakiye gibi bedeller lisans sahibi şirketinin olsa ama hep tüketici ödese; lisans sahibi şirketler hiç zarar etmese, hep kar etse; olumsuzluklar tüketiciye bütün pozitif gelişmeler tedarikçiye gider.
•Tüketicinin sözleşmeyi kurmaktan veya devam ettirmekten vazgeçmesi hallerinde tedarikçiye tüketiciye sağladığı faydayı geri alan, ancak sözleşmeyi düzenleyen tedarikçinin aynı türden davranışları için tüketiciye benzer haklar tanımayan sözleşme koşulları.
ÖRN: Bir gün elektrik kesintilerinden oldukça şikayeti olan büyük bir fabrika müdürüne hizmet kalitesine ilişkin bir yönetmeliğin varlığından bahsedip ve tazminat haklarının olduğunu söylediğimde bana şöyle dedi: “Ne diyorsunuz Bülent Bey, elektriğin hiç kesilmemesi mi gerek?” Şimdi burada yazanları elektrik sektöründe satış yapan arkadaşlar okuyunca inanamayacaklar ama tüketicinin de hakları var.
•Yükümlülüklerini yerine getirmeyen tüketicinin, orantısız biçimde yüksek bir tazminat ödemesini gerektiren şartlar.
ÖRN: Tüketici sözleşme tarihinden önce sözleşmeyi sonlandırırsa her türlü musibet gelebilirken tedarikçi sözleşmeyi sonlandırırsa sadece “game over” oluyor. Cezalardan ceza beğenebilirsiniz. En yüksek faturanın iki katı olur üç katı olur. Yanarlı olur, dönerli olur. Verilen indirimler geri alınır. Kayınvalide gideceği yere bırakılır. Site aidatını bile tüketiciye ödetebilir bu avukatlar. Bizim elektrik şirketinin sözleşmesi iki taraf için eşit diyen çıksın da görelim.
•Sözleşmeyi düzenleyene, sözleşmeyi keyfi bir şekilde fesih etme hakkı tanıyan ancak tüketiciye aynı hakkı vermeyen şartlar ile sözleşmeyi düzenleyenin fesih hakkını kullanmasına rağmen, henüz ifa etmediği edimler karşılığında almış olduklarını muhafaza etme hakkı veren şartlar.
ÖRN: Keyfi fesih sadece tüketicide olur(!) 1 Temmuz 2015 öncesine kadar tüketici Sepaş, Elektra gibi bazı şirketlerden çıkmak için Kurutuluş Savaşı veriyordu. Bu tarihten sonra keyfi fesih kavramı sadece tüketici için kullanılır oldu (!) Tedarikçi zaten sözleşmenin dominant tarafı olduğu için sözleşmeyi koşulsuz şartsız istediği zaman bırakabilir (!) Ne yazık ki yıllarca bu uygulandı. Asıl işin acı kısmı ise bunu dava konusu yapan şirket sayısı!!! Hakkını aramaktan imtina eden bir ülkeyiz biz.
•Sözleşmeyi düzenleyene, haklı sebeplerin var olduğu durumlar hariç olmak üzere, belirsiz süreli bir sözleşmeyi makul bir bildirimde bulunmaksızın ve süre tanımaksızın fesih etme hakkı tanıyan şartlar.
•Belirli süreli sözleşmelerde, sözleşmenin belirlenen süre kadar uzayacağına ilişkin konulan şartlar.
ÖRN: Söyleye söyleye dilimde tüy bitti derler ya; tam bu durumu ifade ediyor. Üç aydan önce herhangi bir bildirim yapmadın. Hoooop sözleşmen uzadı. En insaflı olanı iki ayda futbolda “çatal” diye tabir ettiğimiz yere golü atıyor. Peki ne mi oluyor? Yine gol, yine gol oluyor. Sözleşme bitişini takip edemedi diye elektrik şirketinin kuruluşundan beri aynı yerden elektrik tedarik eden bile vardır. Sesleri duyar gibiyim, “Abarttın Bülent Bey”. Bu gözler neler gördü, bu kulaklar neler işitti.
•Tüketicinin, sözleşmenin kurulmasından önce fiilen bilgi sahibi olamayacağı sözleşme şartlarını, geri dönülemez bir şekilde kabul ettiğini öngören şartlar.
ÖRN: Bu maddeleri kim yazmışsa ya elektrik sektörünü hiç bilmiyor ya da Külkedisi masalını da gerçek sanıyor. Yukarıda yazan maddeleri bizim sektöre kabul ettirirseniz ışınlanmayı da çok yakında bulursunuz diye düşünüyorum. Bu ışınlanmayı sanırım ben bulacağım yakında!
•Tedarikçinin sözleşme şartlarını, sözleşmede belirtilen haklı bir sebep olmaksızın tek taraflı olarak değiştirmesine imkan veren şartlar.
•Sözleşmeyi düzenleyenin, sözleşme konusu mal veya hizmetin niteliklerini tek taraflı olarak ve haklı bir sebep olmaksızın değiştirebileceğine ilişkin şartlar.
ÖRN: Türkiye enerji sektörünün en büyük iki şirketinden birisi olan bir enerji sözleşmesinden alıntıdır. “Verilen indirim oranı herhangi bir taahhüt niteliği taşımaz. Tedarikçi bu oranı istediği zaman değiştirebilir. Tüketici ise bu değişikliğe itiraz edemez.” Ayıp yahu, size o avukatlık diplomasını verene ayıp, size eksik olan güzel ahlak eğitimini verene ayıp! Ne denir ki?
•Tedarikçi, mal veya hizmetin sözleşme koşullarına uygun olup olmadığını tespit etme hakkı veren veya bir sözleşme şartının nasıl yorumlanacağı konusunda münhasır yetki veren şartlar.
•Tedarikçi tarafından verilen taahhütleri yerine getirme yükümlülüğünü sınırlandıran veya bu yükümlülüğü belli bir şekil şartına uyulmuş olmasına bağlayan şartlar.
•Tedarikçinin yükümlülüklerini yerine getirmemesine rağmen tüketicinin bütün yükümlülüklerini yerine getirmesini zorunlu kılan şartlar.
ÖRN: Üzerinde anlaşmaya varılan indirim oranı size sunulmasa bile sözleşme itina ile devam eder.
•Sözleşmeyi düzenleyene, tüketicinin sahip olduğu teminatların azaltılmasına neden olabilecek şekilde, sözleşme kapsamındaki hak ve yükümlülüklerini, tüketicinin onayı alınmaksızın devretme imkanı veren şartlar.
•Tüketicinin özellikle, hukuki düzenlemelerde öngörülmemiş bir hakeme müracaatını öngörmek, gösterebileceği delilleri ölçüsüz derecede sınırlandırmak veya mevcut hukuki düzen uyarınca diğer tarafta olan ispat külfetini tüketiciye yüklemek suretiyle tüketicinin mahkemeye gitme veya başka başvuru yollarını kullanma imkanını ortadan kaldıran veya sınırlandıran şartlar.
Yapılan suiistimaller gün geçtikçe artmış ve elektrik sektöründe tüketicilerin haklarına tecavüz edildiği bir aşamaya gelinmiştir. Serbest tüketici sözleşmeleri ile alakalı olarak “serbest piyasa” olduğu gerekçesi ile EPDK tarafından herhangi bir düzenleme yapılmaması piyasa oyuncularını oldukça cesaretlendirmiş. Ancak bu ülkenin tüketici hakları konusunda bir genel müdürlüğü olan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı mevzuatını olduğunu bilmeyen ya da görmezden gelen bir sektörün bulunduğunu sahayı yakından takip eden bizler biliyoruz. Devletimiz elbet bu gidişe bir son verecektir. Ancak bunu yapana kadar biz tüketiciler haklarımızı öğrenmeli talep etmeli ve takipçisi olmalıyız. Biz bilinçli olmadığımız sürece kanun ya da mevzuat bizi koruyamaz.
Bülent ÇEBiN
Enerji Tüketicileri Derneği Genel Başkanı